Γερμανός φιλόσοφος, γεννημένος στις 8 Απριλίου 1859 στο Prostejov της Τσεχίας, ο Edmund Husserl αποτελεί τον κύριο ιδρυτή της φαινομενολογίας,[1] με την έννοια της Αποβλεπτικότητας να αποτελεί ένα από τα κεντρικά θέματα στη σκέψη του.[2] Αποβλεπτικότητα, κατά την άποψή του, είναι η ικανότητα που έχουν οι εμπειρίες μας να κατευθύνονται προς κάποιο αντικείμενο. Χαρακτηριστικό όλων των μορφών συνειδήσεως είναι ότι αποβλέπουν σε κάποιο αντικείμενο και η ανάλυσή τους δεν μπορεί να γίνει εφικτή αν δεν έχουμε γνώση του αντικειμένου στο οποίο αντιστοιχούν.[3] Υπάρχει ένα εύρος απόψεων σχετικά με την σύνδεση συνείδησης και πραγματικότητας. Η πρώτη αφορά μια αντικειμενιστική ερμηνεία της Αποβλεπτικότητας, στην οποία η συσχέτιση μιας συνειδησιακής κατάστασης με κάποιο αντικείμενο είναι προϊόν αιτιακών σχέσεων, δηλαδή η συνειδησιακή κατάσταση μπορεί να κατευθυνθεί προς το αντικείμενο μόνο αν θεωρηθεί ότι το αντικείμενο ασκεί κάποια επιρροή στη συνείδηση αυτή. Κατ’ αυτό τον τρόπο η Αποβλεπτικότητα είναι μια σχέση μεταξύ δυο αντικειμένων. Ωστόσο, η θεωρία αυτή χαρακτηρίστηκε εσφαλμένη, καθώς δεν λαμβάνει υπόψην της την ικανότητα της συνείδησης να αποβλέπει ανύπαρκτα αντικείμενα.[4]
Μια δεύτερη θεωρία είναι αυτή της υποκειμενιστικής ερμηνείας, η οποία βλέπει την Αποβλεπτικότητα ως μια σχέση ανάμεσα στη συνείδηση και το αντικείμενό της, τονίζοντας ότι η ύπαρξη και των δυο μελών είναι απαραίτητη. Αυτό, ωστόσο, που την κάνει αντικείμενο έντονης κριτικής είναι ότι θεωρεί πως η σχέση αυτή είναι εφικτή ακόμα και όταν γίνεται λόγος για ανύπαρκτα αντικείμενα, υποστηρίζοντας ότι αφού αυτά αποτελούν ενδονοητικά, υπάρχουν εντός της συνείδησης. Ο Husserl, μάλιστα, επισημαίνει ότι σε περίπτωση που αποδεχτούμε την άποψη των ενδονοητικών αντικειμένων απορρίπτουμε τη κατηγορική διάκριση μεταξύ ενεργήματος και αντικειμένου, καθώς τα τοποθετούμε εντός της απόβλεψης.5 Ωστόσο, η δημοφιλέστερη άποψη που έχει επικρατήσει μέχρι και σήμερα είναι αυτή της αναπαραστασιακής θεωρίας της αντίληψης. Η θεωρία αυτή προσπαθεί να αναλύσει τον τρόπο με τον οποίο καθίσταται εφικτή μια σχέση ανάμεσα στο υποκείμενο και το αντικείμενο μιας αντίληψης, υποστηρίζοντας πως κάθε αντίληψη προκύπτει από δυο διαφορετικές οντότητες, το εξωνοητικό αντικείμενο και την ενδονοητική αναπαράσταση. Ο Husserl, πρεσβεύοντας μια μορφή άμεσου αντιληπτικού ρεαλισμού, απορρίπτει την άποψη περί δυο διαφορετικών οντοτήτων, επισημαίνοντας πως η ελπίδα της αποσαφήνισης της αποβλεπτικής σχέσης ανάμεσα στη συνείδηση και το αντικείμενο είναι εσφαλμένη αν η επιχειρηματολογία αποβλέπει στο ότι το αντικείμενο βρίσκεται εκτός της συνείδησης και η αναπαράστασή του εντός αυτής.1 Η επιχειρηματολογία του έχει ως εξής:
Το ότι το χ αναπαριστά το ψ δεν συνεπάγεται φυσική ιδιότητα του εν λόγω αντικειμένου. Το ότι έχουν ενδεχομένως κάποια κοινά χαρακτηριστικά, τα οποία τα καθιστούν να υφίστανται κάποια ομοιότητα δεν τα κάνει ομοίωμα ή εικόνα του άλλου. Η ομοιότητα δεν ισχύει στη περίπτωση της αναπαράστασης. Για να προσδοθεί στο χ αναπαραστασιακή λειτουργία, πρέπει να ερμηνευθεί ως αναπαράσταση του ψ.[2]
Η αποβλεπτικότητα δεν μπορεί, κατ’ αυτό τον τρόπο να διασαφηνιστεί από την
αναπαραστασιακή θεωρία της αντίληψης, καθώς αποτελεί προϋπόθεσή της. Κατά τον Husserl το κατευθύνεσθαι είναι άμεσο και αμεσολάβητο από νοητικές αναπαραστάσεις και επομένως «θα ήταν ορθότερο να λέμε ότι οι εμπειρίες μας είναι παραστασιακές, διότι σε αυτές παρίστανται ο κόσμος με τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του.»[3]
Ξεκινώντας, λοιπόν, μια εξέταση των θεωριών του Husserl πάνω στη φαινομενολογία παρατηρούμε ότι στο δεύτερο μέρος του έργου του Λογικές Έρευνες (συγκεκριμένα στη πέμπτη και έκτη Έρευνα) προσπαθώντας να δώσει εξήγηση στο ερώτημα του «τι σημαίνει να έχω συνείδηση;» κάνει μια εκτενής αναφορά στην έννοια της Αποβλεπτικότητας.[4] Ο ίδιος εκλαμβάνει την Αποβλεπτικότητα τόσο ως ένα από τα χαρακτηριστικά της συνείδησης όσο και των φαντασιώσεων, των προβλέψεων, των αναμνήσεων και των αντιλήψεων, και υποστηρίζει πως κάθε αποβλεπτικό αντικείμενο δεν περιέχεται εντός της συνείδησης ούτε, όμως, αποτελεί μέρος αυτής.[1] Οι αποβλέψεις, οι οποίες κινούνται προς ανύπαρκτα «μη πραγματικά» αντικείμενα έχουν, κατά τη γνώμη του, εξίσου μια αναφορά σε ή ένα κατευθύνεσθαι προς ένα υπερβατικό αντικείμενο, χωρίς, ωστόσο, αυτό στο οποίο αναφέρονται να υπόκεινται ενδονοητικά ή εξωνοητικά. Η αποβλεπτικότητα χαρακτηρίζεται από μια ανεξαρτησία από την ύπαρξη. Προϋπόθεση της δεν είναι η ύπαρξη των δυο σχετιζόμενων μελών, των δυο διαφορετικών, δηλαδή, οντοτήτων, της συνείδησης και του αντικειμένου. Μια οποιαδήποτε εξωτερική επίδραση δεν κάνει το νου να θεωρείται αποβλεπτικός, ούτε παύει να υφίσταται αυτή τη κατάσταση σε περίπτωση που το αντικείμενο σταματήσει να υπάρχει. Δεν είναι προϊόν μιας αιτιακής σχέσης μεταξύ της συνείδησης και του αντικειμένου, αλλά συγκροτεί τη συνείδηση. Αναγκαίο για αυτήν είναι η ύπαρξη ενός κατάλληλου βιώματος με την απαραίτητη εσωτερική δομή που θα καταστήσει εφικτή τη κατεύθυνση προς κάποιο αντικείμενο.[2]
Συνεπάγεται, λοιπόν, ότι μια διάκριση μεταξύ αποβλεπτικού και πραγματικού αντικειμένου δεν είναι απαραίτητη. Για τον Husserl η απόβλεψη ενός αντικειμένου είναι εφικτή σε περίπτωση μόνο που αυτό (το αντικείμενο) αποτελεί αντικείμενο της απόβλεψής μας. Κατακρίνει την άποψη ενός ενδονοητικού περιεχομένου του αποβλεπτικού αντικειμένου που τελεί καθήκοντα μεσολαβητή ανάμεσα στο νου και στο πραγματικό αντικείμενο.3
Πεθαίνει στις 27 Απριλίου 1938 στο Freiburg της Γερμανίας. Τα χειρόγραφά του διασώζονται από τον Herman Leo Van Breda, [4] ο οποίος ταμεταφέρει στο Leuven του Βελγίου. Από το 1950 τα αρχεία του Husserl εκδίδονται ως Husserliana.[5]
Παραπομπές
Ν. Ζαχάβη, Χούσερλ Εισαγωγή στη Φαινομενολογία του, μτφ Μ. Μαθιουδάκη, Άρμος, Αθήνα: 2010, σελ. 19.
Στο ίδιο, σσ. 33 – 34.
Στο ίδιο, σσ. 34 – 35.
Στο ίδιο, σσ. 35 – 36.
Στο ίδιο, σσ. 40 – 41.
Στο ίδιο, σσ. 42 – 43.
Στο ίδιο, σ. 44.
Στο ίδιο, σελ. 31.
Στο ίδιο, σσ. 44 – 45.
Στο ίδιο, σσ. 46 – 48.
Στο ίδιο, σσ. 49 – 50.
Ο FranciscanHermanLeoVanBreda, γεννημένος στις 28 Φεβρουαρίου 1911 στο Λιερ στο Βέλγιο, ήταν Φραγκισκανός φιλόσοφος και ιδρυτής ων αρχείων Husserl στο Ανώτερο Ινστιτούτο Φιλοσοφίας του Καθολικού Πανεπιστημίου του Leuven στο Βέλγιο. Πέθανε στις 4 Μαρτίου 1974 στο Leuven στο Βέλγιο.
http://plato.stanford.edu/
Φωτογραφικό υλικό:
