top of page
Search

Γαλιλαίος: η αλήθεια και ο μύθος της διαμάχης με την Εκκλησία

Updated: Dec 30, 2020

Γαλιλαίος

Ένα από τα μεγαλύτερα ιστορικά πρόσωπα στην Ιστορία της Επιστήμης, ο Γαλιλαίος, υπέρμαχος του ηλιοκεντρισμού, ανέτρεψε αριστοτελικές θεωρίες προκαλώντας την εχθρότητα από συναδέλφους του αλλά και από άτομα της Εκκλησίας. Ήρθε σε επαφή με σημαντικούς φιλοσόφους και αστρονόμους, όπως τον Τομάζο Καμπανέλα, επίσης πολέμιο της αριστοτελικής θεωρίας, ενώ το φιλοσοφικό έργο του Τζορντάνο Μπρούνο επηρέασε τη σκέψη του για την πολλαπλότητα των κόσμων, την απειρότητα του σύμπαντος και το ηλιακό σύστημα.


Γιατί το ηλιοκεντρικό σύστημα;

To 1596 o Γαλιλαίος γνώρισε το έργο του Kέπλερ "Mysterium cosmographicum" (To κοσμογραφικό μυστήριο) όπου αναπτύσσονται οι θέσεις για τον ηλιοκεντρισμό. Αν και για χρόνια συνέχιζε να διδάσκει το το γεωκεντρικό σύστημα του Πτολεμαίου με το ηλιακό του Κοπέρνικου, σε επιστολή προς τον Κέπλερ παραδέχθηκε ότι είχε ενστερνιστεί το ηλιοκεντρικό, καθώς αυτό έκανε τους υπολογισμούς για τις θέσεις των πλανητών πιο απλούς. Θα μπορούσε κάποιος να πει με άλλα λόγια ότι συμφωνούσε με την αρχή του Ξυραφιού του Όκαμ ή με τους Πυθαγόρειους περί της αρχής δι' ἐλαχίστων καί ἁπλουστάτων ὑποθέσεων.


Τι οδήγησε στη διαμάχη Γαλιλαίου και Εκκλησίας;

Ας δούμε αρχικά τις δυο θέσεις που έρχονται σε αντίθεση. Από την μια η αριστοτελική προσέγγιση που ενστερνιζόταν η Εκκλησία περί γεωκεντρισμού, δηλαδή ότι η Γη βρίσκεται στο κέντρο του σύμπαντος, δίνοντας έτσι μια ανθρωποκεντρική και θρησκευτική σημασία. Από την άλλη το ηλιοκεντρικό σύστημα που υποστήριζε ο Γαλιλαίος βγάζει από το κέντρο την Γη. Η Εκκλησία δεν δεχόταν ότι οι φάσεις της Αφροδίτης αποδείκνυαν το ηλιοκεντρικό σύστημα και ο Γαλιλαίος ξεκίνησε να βρει φυσικές αποδείξεις ότι η Γη κινείται. Το πρόβλημα όμως δεν ήταν οι κοπερνίκειες ιδέες ως επιστημονική υπόθεση, αλλά η πίστη ότι αυτές εξέφραζαν την αλήθεια των πραγμάτων. Μέσα από την επιστολή του, ο Μπελαρμίνο προς τον Φοσκαρίνι φανερώνει τον προβληματισμό για το αν είχε αποδειχθεί με βεβαιότητα ότι ο Ήλιος κατέχει το κέντρο του κόσμου. Κατά αυτόν τον τρόπο η Γη θα βρισκόταν στον τρίτο ουρανό και θα περιστρεφόταν γύρω από τον Ήλιο. Έτσι θα έπρεπε να επανεξεταστεί η σημασία της Αγίας Γραφής. Η δίκη λοιπόν του Γαλιλαίου ήταν μια πολύπλοκη υπόθεση. Και τα πράγματα ξεκίνησαν κατά αυτόν τον τρόπο:

  • To 1608 o Γαλιλαίος παρατηρεί με τη βοήθεια του τηλεσκοπίου την επιφάνεια της Σελήνης. Διαπιστώνει ότι αυτή δεν είναι τέλεια (καθώς διαθέτει κρατήρες), σε αντίθεση με τον Αριστοτέλη και κατά συνέπεια την Εκκλησία, όπως γίνεται και με την παρατήρηση της επιφάνειας του Ήλιου, όπου παρατηρεί τις ηλιακές κηλίδες. Οι παρατηρήσεις αυτές έρχονται σε αντίθεση με την τελειότητα και την άφθαρτη ύλη που είχαν τα ουράνια και θεία σώματα, σύμφωνα με τον Χριστιανισμό. Ο κοπερνίκεια θεωρία που ενστερνιζόταν ο Γαλιλαίος τόλμησε να εξισώσει τη Γη με τους υπόλοιπους πλανήτες και να εξετάσει την ουράνια φυσική που μέχρι τότε θεωρούνταν προορισμένη μόνο για τη θεία διάνοια, καθώς ο άνθρωπος ήταν προορισμένος μόνο για την υποσελήνια φυσική.

  • Το 1612 δημοσίευσε το "Discorso intorno alle cose che stanno sull'acqua" (Συζήτηση περί των πραγμάτων που βρίσκονται μέσα στο νερό) περί προβλήματος υδροστατικής, στο οποίο απάντησε o Λουντοβίκο Ντέλε Κολόμπ λίγο αργότερα. Την ίδια χρονιά η κριτική μελέτη του Γεώργιου Κορέσιου αντίκρουσε τις νέες θεωρίες του Γαλιλαίου.

  • Η σκευωρία απέναντι στον Γαλιλαίο δεν άργησε να εμφανιστεί. Ο ζωγράφος Τσίγκολι τον πληροφόρησε ότι ιερείς στην Φλωρεντία ανακοίνωσαν ότι έβγαζε επικίνδυνες θεωρίες. Από την άλλη πλευρά ο Λουντοβίκο Ντέλε Κολόμπ μαζί με άλλους ακαδημαϊκούς αντιπάλους του Γαλιλαίου, δημιουργούσαν ακόμα πιο περίπλοκη κατάσταση καθώς προσπαθούσαν να τον αναμείξουν σε μια διαμάχη μεταξύ Αγίας Γραφής και Επιστήμης.

  • Το 1614 o μοναχός Τομάζο Κατσίνι κηρύττει τις ιδέες του Γαλιλαίου αιρετικές, καθώς τα Μαθηματικά και η Επιστήμη αντιτίθενται στη Βίβλο.

  • Ο Γαλιλαίος σε επιστολή στη Mεγάλη Δούκισσα Χριστίνα παραθέτει τη θέση του για τη

Μεγάλη Δούκισσα Χριστίνα

σχέση Αγίας Γραφής και Επιστήμης. Δηλώνει την άποψη ότι η κοπερνίκεια θεωρία δεν ήταν απλό μαθηματικό εργαλείο, αλλά φυσική πραγματικότητα. Η επιστολή αυτή θεωρήθηκε προσβολή προς τη Βίβλο και o Νίκολο Λορίνι καταθέτει κατηγορίες κατά του Γαλιλαίου ως αιρετικό στην Ιερά Εξέταση.

· Το 1615 ο Φερδινάνδο Χιμένες εμφάνισε την κατηγορία ότι άκουσε οπαδούς του Γαλιλαίου να λένε ότι ο Θεός δεν είναι ουσία.

  • Στις 25 Φεβρουαρίου το 1616 ο Γαλιλαίος κλήθηκε από την Ιερά Εξέταση, με τον καρδινάλιο Μπελαρμίνο να τον καλεί να αποκηρύξει τις κοπερνίκειες θεωρίες.

  • Το 1619 ξέσπασε διαμάχη με αφορμή τη φύση των κομητών ανάμεσα σε Γαλιλαίο και τον Οράτσιο Γκράσι, κάτι που τον αποξένωσε από πολλούς Ιησουίτες οπαδούς του. Αυτό μπορεί να έπαιξε σημαντικό ρόλο στη καταδίκη του κατά τον ίδιο στη συνέχεια.

Πάπας Ουρβανός Ή

  • Το 1621 ο Μαφέο Μπαρμπερίνι εκλέχθηκε ως Πάπας Ουρβανός Ή, ο οποίος ως τότε ήταν υποστηρικτής του Γαλιλαίου. Ο Γαλιλαίος θεώρησε δεδομένη την εκτίμηση του Πάπα και μετά από τη συγγραφή του "Dialogho sopra i due massimi sistemi del mondo, tolemaico e copernicano" (Διάλογος περί των δύο μεγίστων συστημάτων του Κόσμου, πτολεμαïκού και κοπερνίκειου) το 1632, ο Πάπας ένιωσε ότι προσβάλλεται το πρόσωπό του μέσω του Σιμπλίτσιο, ενός από τα τρία πρόσωπα του Διαλόγου. Αν και αρχικά η Εκκλησία είχε θετική στάση απέναντι στο έργο, με αφορμή των επεισοδίων των αντιπάλων του Γαλιλαίου, ο Πάπας έδωσε διαταγή να συλλεχθούν όλα τα αντίτυπα του Διαλόγου. Η υπόθεση έφτασε στην Ιερά Εξέταση. Έτσι στις 12 Απριλίου ο Γαλιλαίος παρουσιάστηκε μπροστά στους δικαστές για να αποκηρύξει δημόσια τις θέσεις του Κοπέρνικου. Έγινε δεύτερη εμφάνιση στους δικαστές στις 30 Απριλίου καθώς ο Γαλιλαίος προσπάθησε να αποδείξει ότι δεν διδάσκει απαγορευμένη θεωρία. Η πλειονότητα των δικαστών ήταν με το μέρος του και στις 21 Ιουνίου εξήγησε τους λόγους που έγραψε τον διαβόητο Διάλογο. Οι κριτές τον απείλησαν με βασανιστήρια και τον καταδίκασαν ως αιρετικό, αφού του απαγόρευσαν να αναφέρεται στις θεωρίες του Κοπέρνικου. Την επόμενη μέρα αποκήρυξε δημόσια τις πεποιθήσεις του. Ο Πάπας Ουρβανός δεν ήταν παρόν στη δίκη, αλλά μετέτρεψε τη ποινή φυλάκισης του Γαλιλαίου σε κατ'οίκον περιορισμό.


Τελικά τι σημασία είχε η διαμάχη Γαλιλαίου και Εκκλησίας;

H Ιερά εξέταση ασχολήθηκε μόνο δυο φορές με τον Γαλιλαίο. Ο Γαλιλαίος κατάφερε να διδάσκει τον ηλιοκεντρισμό με την προϋπόθεση να μην πιστεύει σε αυτόν. Εδώ έρχεται η σημασία του "σώζειν τα φαινόμενα". Ο Μπελαρμίνο στην επιστολή προς τον Φοσκαρίνι δήλωσε ότι είναι τελείως διαφορετικό να αποδειχτεί ότι ο Ήλιος είναι το κέντρο του κόσμου και τελείως διαφορετικό να αποδειχτεί ότι σώζονται τα φαινόμενα με την υπόθεση ότι ο Ήλιος είναι το κέντρο και η Γη κινείται. Μπορούσε ο καθένας να υπολογίζει με όποια θεωρία ήθελε τα φαινόμενα, αρκεί να συμφωνούν τα αποτελέσματα με τις παρατηρήσεις. Η συμφωνία αυτή δεν είχε κάποια επίπτωση στη κοσμολογία. Εσφαλμένα πολλοί ερμηνεύουν με μανιχαϊστικό τρόπο τα γεγονότα της καταδίκης και της στάσης της Εκκλησίας. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Μπελαρμίνο ως διευθυντής του Collegio Romano είχε καλέσει τον Γαλιλαίο το 1611 για να παρουσιάσει τις παρατηρήσεις του, οι οποίες ήταν ισχυρό πλήγμα στην αριστοτελική κοσμολογία και όχι μόνο αυτό, τον κάλεσαν ένα μήνα αργότερα για να τον βραβεύσουν. Η διαμάχη αυτή λοιπόν είναι περισσότερο διαμάχη φιλοσόφων παρά Εκκλησίας-Επιστήμης.













Μαρία Κυριάκου


Βιβλιογραφία

  • Pierre Duhem, Σώζειν τα φαινόμενα Δοκίμιο για την έννοια της φυσικής θεωρίας από τον Πλάτωνα έως τον Γαλιλαίο, Νεφέλη, 2007

  • Κώστας Γαβρόγλου, Ίστορία της Φυσικής και της Χημείας, τόμος Α, 2003

  • John Hedley Brooke, Επιστήμη και Θρησκεία Μια Ιστορική Προσέγγιση, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2008

  • https://www.youtube.com/watch?v=XCxkdR092c4

  • Oι μεγάλες δίκες, Ή δίκη του Γαλιλαίου (Κυριακάτικη Εφημερίδα)

Φωτογραφικό Υλικό



 
 
 

Comments

bottom of page