Donald Davidson: Η προσέγγιση του Ασυνειδήτου και του Freud μέσα από τα παραδείγματα των Mr.R και Mr
- epistamai
- Mar 21, 2021
- 9 min read
Γεννημένος στις 6 Μαρτίου του 1917 στο Springfield της Μασαχουσέτης, στις ΗΠΑ, απόφοιτος του Harvard το 1939, ο Donald Herbert Davidson αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους φιλοσόφους του τελευταίου μισού του 20ου αιώνα, με αρκετά μεγάλη αποδοχή και επιρροή, ανάλογη του W. V. O. Quine (1908 – 2000).[1] Τα ενδιαφέροντά του κυμαίνονται γύρω από τη κλασική φιλολογία, αν και η πορεία της σκέψης του απομακρύνεται από αυτήν. Συνεχίζει τις σπουδές του πάνω στη Κλασική φιλοσοφία, οι οποίες διακόπτονται από την καταταγή του στο ναυτικό των ΗΠΑ στη Μεσόγειο, κατά τα έτη 1942-1945.[2] Επηρεασμένος από διάφορους φιλοσόφους, όπως τους Quine, C. I. Lewis (1883 – 1964),[3] Frank Ramsey (1903 – 1930),[4] Immanuel Kant (1724 – 1804)[5] και τον ύστερο Wittgenstein (1889 – 1951),[6] σχετίζει την έννοια του εαυτού με την έννοια της πράξης. Ταυτόχρονα, συνδέει την πράξη με την επιθυμία, με σκοπό να εξηγήσει τη συμπεριφορά. Χρησιμοποιεί την επιθυμία ως ανθυπόστατη αιτιακή αρχή, η οποία καθορίζει τις ενέργειές μας. Η αιτιότητα, κατά την άποψή του, διακρίνει την πράξη από τα συμβάντα. Υφίσταται ένας μηχανισμός, ανεξάρτητος από το άτομο, στον οποίο εμπεριέχονται στοιχεία που το κάνουν να ενεργεί εν αγνοία του – το λεγόμενο ασυνείδητο. Εκλαμβάνει το ασυνείδητο βάσει της φροϋδικής – ορθόδοξης ερμηνείας. Ωστόσο η ψυχαναλυτική μεθοδολογία που εφηύρε ο Freud με σκοπό να καταλάβει το παραλογισμό δημιουργεί, κατά τη γνώμη του, κάποια θεμελιώδη προβλήματα. Από τη μία πλευρά θέλει να επεκτείνει το φάσμα των γεγονότων που ανάγκασαν το υποκείμενο να πράξει με συγκεκριμένο τρόπο σε λογικά πλαίσια (καθώς πιστεύει ότι υπάρχει κάποιος λόγος της απώλειας της μνήμης μας σε ορισμένα πράγματα, με αποτέλεσμα η εμφάνιση ενός υπερβολικού φόβου) και από την άλλη επιχειρεί να συμπεριφέρεται στα ίδια φαινόμενα ως εξαναγκασμούς και καταστάσεις που εφαρμόζουν τέλεια στις φυσικές επιστήμες.[7]
Ο Davidson θεωρεί ότι η εκδήλωση μιας συμπεριφοράς προϋποθέτει την ύπαρξη μιας λογικής σύνδεσης μεταξύ επιθυμιών και πιστεύω. Αυτές πρέπει να έχουν κάποια ουσία, κάποιο νόημα που να συνεπάγεται σε κάτι πολύτιμο και επιθυμητό. Επιπλέον, υπάρχει μια αιτιακή σχέση ανάμεσα στη συμπεριφορά του ατόμου και στις πράξεις του, καθώς ο λόγος που ένα υποκείμενο πράττει κατά ένα συγκεκριμένο τρόπο είναι ο ίδιος η αιτία της συμπεριφοράς του. Βέβαια, υπάρχει το ενδεχόμενο κάποιες επιθυμίες και πιστεύω να μην έχουν την ίδια εξήγηση. Αυτό κάνει εμφανές ότι οι εσκεμμένες ενέργειες, είτε είναι εν μέρει παράλογες είτε όχι, εμπίπτουν κατά ένα μέρος στη λογική (Παράδοξο του παραλογισμού).[8] Παρόλα αυτά, το ερώτημα που πρέπει, κατά τη γνώμη του, να τεθεί είναι όχι γιατί το υποκείμενο πράττει κατά αυτόν τον τρόπο αλλά για ποιο λόγο δεν ενεργεί διαφορετικά, λαμβάνοντας υπόψη του ότι όλα τα πράγματα θα ήταν καλύτερα. Το άτομο, το οποίο εκτιμά τα γεγονότα έχει και καλούς και κακούς λόγους για την ενέργειά του, οι οποίοι δεν του επιτρέπουν να επεξεργαστεί τις αντικρουόμενες απόψεις του.[9] Σε περίπτωση που δεν έχει κάποιες αρχές βάσει των οποίων επιβάλλεται να ενεργήσει ανάλογα, τότε κάτι που μπορεί να φαίνεται στο ευρύ κοινό ως παράλογο, στο ίδιο το υποκείμενο μπορεί να φαίνεται λογικό. Η εξήγηση της συμπεριφοράς του αποδίδεται στην επικρατέστερη από τις υπόλοιπες επιθυμίες του να κάνει αυτό που θεωρεί ως σωστό.[10]
Σε μερικές περιπτώσεις του παραλογισμού είναι απίθανο για το υποκείμενο να έχει γνώση των πράξεων του. Στις περισσότερες, όμως, είναι γνώστης των ενεργειών του.[11] Αυτό γίνεται πιο κατανοητό στα παραδείγματα των Mr. R και Mr. S.
Στην προσπάθειά του ο Freud να μας κάνει μια ανάλυση της Ψυχής, δημιουργεί ένα μοντέλο, βασισμένο σε προβληματική συμπεριφορά, η οποία αποτελεί ένα σύμπλεγμα ψυχολογικών κατασκευών. Το μοντέλο αυτό αναφέρεται σε ένα ασθενή του ίδιου, τον Mr. R.[12]
Ο Mr. R περπατάει μόνος του στο δρόμο, από τον οποίο γνωρίζει ότι θα περάσει η φίλη του ταξιδεύοντας με άμαξα. Σηκώνει μια πέτρα από το δρόμο, για να μην πάθει ζημιά η άμαξα. Λίγο αργότερα, αισθάνεται την ανάγκη να γυρίσει πίσω και να τοποθετήσει την πέτρα στο σημείο που βρισκόταν αρχικά.[13] Υπάρχουν δύο διαστάσεις, οι οποίες είναι σημαντικές για να κατανοήσει κανείς τις πράξεις του Mr. R. Η πρώτη είναι ότι ο Mr. R δεν γνωρίζει την αιτία των πράξεών του - στη συγκεκριμένη περίπτωση την επανατοποθέτηση της πέτρας στο αρχική της θέση. Η δεύτερη είναι ότι o Μr. R γνωρίζει τον λόγο για τον οποίο πήρε την πέτρα από τον δρόμο, αλλά δεν φαίνεται να γνωρίζει γιατί την επανατοποθέτησε. Είναι αυτό που αποκαλεί ο Freud «κριτική απόρριψη» του πρώτου μισού.[14] Ο Donald Davidson υποστηρίζει ότι τέτοιου είδους συμπεριφορές και γεγονότα – καταστάσεις μπορούν να κατανοηθούν μέσω της εκλογίκευσης. Μας επιτρέπει να τις αντιληφθούμε ως λογικές από την οπτική γωνία ενός αντιπροσώπου. Του αποδίδουμε κάποια πιστεύω και επιθυμίες, οι οποίες εκπέμπονται επ’ αόριστον. Είναι αυτό που ο ίδιος ονομάζει «ολιστικός χαρακτήρας της νόησης».[15]
Ωστόσο αναδύεται ένας προβληματισμός, εντός του οποίου ενέχει η ενδεχόμενη αποτυχία κάθε ατόμου με συνοχή ή συνεκτικότητα όσον αφορά τις επιθυμίες, τα πιστεύω, τις πράξεις κ.α, και που καθιστά τις πράξεις του Mr. R, στην προκειμένη περίπτωση, μάλλον, ένα είδος παραλογισμού, καθώς δεν μπορεί να τους δώσει κάποια εξήγηση .[16]
Ο Freud επισημαίνει πως πρόκειται για μια μάχη μεταξύ της αγάπης και του μίσους, συναισθήματα που υπάρχουν εντός του Mr. R. Το κομμάτι του νου που αφορά την αγάπη είναι αρκετά λογικό, όπως και το κομμάτι που αφορά το μίσος. Ο παραλογισμός έγκειται στη μάχη μεταξύ των δύο αυτών μερών, μάχη η οποία είναι ακατανόητη στον Mr. R, κάνοντας με αυτόν τον τρόπο το παραλογισμό να φαίνεται πιο ορθολογικός απ’ ότι στη πραγματικότητα είναι.[17] Επεξεργάζεται τις πράξεις του Mr.R από τη σκοπιά του τώρα (Το «ασυνείδητο» είναι αιώνιο) και όχι από αυτή του παρελθόντος. Παρατηρώντας τη συμπεριφορά του – βρίζει, διακόπτει τη συνεδρία φωνάζοντας κ.α. – φτάνει στο συμπέρασμα ότι τα συναισθήματα ενός ενήλικα δεν είναι απαραίτητα ώριμα. Σε αυτό το σημείο ο Davidson φαίνεται να συμφωνεί. Επιχειρηματολογεί υπέρ ενός σχετικώς ανεξάρτητου μοτίβου, το λεγόμενο συνειδητό – ασυνείδητο, όπου το καθένα έχει ξεχωριστή λογική. Η πράξη της απομάκρυνσης της πέτρας από το δρόμο αφορά το συνειδητό μέρος του νου. Σε αυτό το σημείο τα πιστεύω του, οι επιθυμίες του και οι πράξεις του συνδέονται όλα μαζί εξαιτίας των συναισθημάτων που γνωρίζει ότι τρέφει για την φίλη του. Εντούτοις, ο θυμός του που δεν βρίσκει ανταπόκριση από την κοπέλα και η αναζήτηση μιας επερχόμενης εκδίκησης εμπίπτει στο άλλο μέρος του νου του, στο ασυνείδητο. Για αυτά τα συναισθήματα ο Mr. R δεν είναι γνώστης. Όμως ο συνδυασμός τους αποτελεί καταλυτικός και τον οδηγεί στην δεύτερη πράξη του, την επανατοποθέτηση, δηλαδή, της πέτρας στο αρχικό της σημείο. Υπάρχει, λοιπόν, μια ολιστική συνάφεια μεταξύ των δύο μερών. Η έλλειψη συνάφειας δημιουργείται, κατά την γνώμη του, όταν τα κίνητρα αυτών των μερών συγκρούονται.[18] Eξηγεί ότι ο Mr. R λέει «ναι» και εμφανίζεται «όχι», καθώς αδυνατεί να ολοκληρώσει τη σκέψη του. Σκέφτεται μία «ναι» και μία «όχι». Το σημείο, ίσως, που γίνεται εμφανές μια απόκλιση των απόψεων του Davidson από αυτές του Freud είναι ότι ο πρώτος θεωρεί πως σε ένα αιώνιο «τώρα» δεν υπάρχει αφήγηση – ιστορία. ΟDavidson τονίζει ότι ο Mr. R δεν έχει συνειδητούς λόγους να φοβάται τον Freud. Ο φόβος του προέρχεται από ασυνείδητους λόγους, εξού και η επανατοποθέτηση της πέτρας. Θα συμφωνήσει, ωστόσο, με τον Αυστριακό ψυχαναλυτή ότι τέτοιου είδους συλλογισμοί είναι λανθασμένοι. Προκειμένου να μεταφέρει το ερμηνευτικό πρόβλημα σε πιο διαπεραστικά μονοπάτια ο Freud φέρνει ως παράδειγμα έναν άλλο ασθενή του, τον Mr. S.[19]
Ο Mr. S περπατούσε μέσα στο δάσος όταν χτυπάει το πόδι του σε ένα κλαδί που βρισκόταν στο έδαφος. Το σήκωσε και το πέταξε στο φράχτη με τους θάμνους. Καθώς γυρνούσε σπίτι του αισθάνθηκε μια ανησυχία ότι η θέση του κλαδιού μπορούσε να προκαλέσει κάποιο άλλο ατύχημα, καθώς η μύτη του προεξείχε από το φράχτη. Ένιωσε μια υποχρέωση να κατέβει από το τραίνο και να πάει πίσω στο πάρκο να τοποθετήσει το κλαδί στην αρχική του θέση – αν και κανένας άλλος εκτός από τον ασθενή δεν θα το είχε δει, αντιθέτως ήταν πιο επικίνδυνο για τους περαστικούς στην αρχική του θέση.[20]
Ο Freud αναφέρει ότι η δεύτερη και «εχθρική πράξη», όπως τη χαρακτηρίζει, περιβλήθηκε στο συνειδησιακό μέρος που κατείχε η πρώτη και φιλανθρωπική πράξη. Ο Davidson τονίζει ότι κάθε πράξη που κάνει το άτομο είναι στα πλαίσια της λογικής. Ας υποθέσουμε ότι ο άνθρωπος αυτός, ο Mr. S, θεώρησε πως το κλαδί ήταν επικίνδυνο στη μέση του δρόμου. Η πράξη να το απομακρύνει είναι λογική. Όταν το ξανασκέφτηκε θεώρησε ότι η καινούργια του θέση ήταν πιο επικίνδυνη. Η πράξη να κατέβει από το τραίνο και να το τοποθετήσει στο αρχικό του σημείο είναι και αυτή λογική. Σε κάθε περίπτωση οι ίδιες οι πράξεις μας δίνουν την αιτία της κατάστασης του ασθενή. Λέει χαρακτηριστικά ο Davidson:
«Here everything the agent does (except stumble on the branch) is done for a reason, a reason in the light of which the corresponding action was reasonable. in the light of which the corresponding action was reasonable. Given that the man believed the stick was a danger if left on the path, and had a desire to eliminate the danger, it was reasonable to remove the stick. Given that, on second thought, he believed the stick was a danger in the hedge, it was reasonable to extract the stick from the hedge and replace it on the path. Given that the man wanted to take the stick from the hedge, it was reasonable to dismount from the tram and return to the park. In each case the reasons for the action tell us what the agent saw in the action, they give the intention with which he acted, and thereby give an explanation of the action. Such an explanation, as I have said, must exist if something a person does is to count as an action at all».[21]
Για να δώσουμε μια ετικέτα στο συγκεκριμένο περιστατικό συνεπάγεται μια προτεινόμενη συμπεριφορά, η οποία εγγυάται μια λογική εξήγηση, μια λογικότητα. Σε περίπτωση που υπάρχει το ενδεχόμενο τέτοιες καταστάσεις να υπάγονται σε παραλογισμό, το στοιχείο της λογικότητας δεν αποτρέπει μια πράξη να είναι κάτι λιγότερο από λογική.[22]
Στο συγκεκριμένο παράδειγμα, είναι εύκολο να θεωρήσουμε ότι ο Mr. S στη διαδρομή για την τοποθέτηση της πέτρας στο αρχικό της σημείο συνειδητοποίησε ότι η ενέργειά του αυτή είναι παράλογη, δεν έχει κάποιο νόημα. Έχει κίνητρα και για να γυρίσει πίσω στο δάσος αλλά και για να συνεχίσει τη διαδρομή του. Ωστόσο, γυρίζει πίσω. Η δεύτερη σκέψη του ξεπερνάει σε σπουδαιότητα την πρώτη. Παρόλα αυτά ενεργεί βάσει της πρώτης. Πάει ενάντια στην κρίση του.[23]
Ο Davidson, αντιλαμβάνεται το ασυνείδητο ως δεύτερο νου. [24] Είναι ένα πεδίο κινήτρων, αιτιών της συμπεριφοράς, τα οποία δεν έχουν φτάσει στο πεδίο του Λόγου και γίνονται όλες οι απαραίτητες ενέργειες για να μην λογικοποιηθούν. Βλέπει τον παραλογισμό σε ένα παραπάνω επίπεδο. Όλες οι πράξεις, κατά τη γνώμη του, απορρέουν από τα μέρη του νου με διάφορες βαθμίδες λογικής (άλλες είναι περισσότερο λογικές και άλλες λιγότερο).[25]
Οι απόψεις του συνδυάζονται με τέτοιο τρόπο που παρέχουν μια μοναδική προσέγγιση στα προβλήματα της γνώσης, των πράξεων, της γλώσσας και του νου. Πέθανε στις 30 Αυγούστου του 2003 στο Berlekley της Καλιφόρνιας, από ανακοπή, ως επακόλουθο της εγχείρησης που έκανε για το γόνατό του, αφήνοντας πίσω του σημαντικό αριθμό από ατέλειωτες πραγματείες, συμπεριλαμβανομένων βιβλία για τη φύση των υποθέσεων.[26]
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Lear J., Freud, Routledge, 2005.
Wolheim R., Hopkins J., Philosophical essays on Freud, Cambridge: Campridge University Press, 1982.
Πηγές:
Φωτογραφικό Υλικό: http://www.hyperkommunikation.ch/image_p/davidson.png
[1]Ο Ουίλαρντ βαν Όρμαν Κουίν (25 Ιουνίου 1908 – 25 Δεκεμβρίου 2000 ) ήταν Αμερικανός φιλόσοφος και λογικολόγος της αναλυτικής παράδοσης, ο οποίος θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους φιλοσόφους του 20ού αιώνα.https://plato.stanford.edu/entries/quine/#QuinLifeWork [2] https://plato.stanford.edu/entries/davidson/ [3] Ο Clarence Irving Lewis γεννήθηκε στις 12 Απριλίου 1883 και αποτελεί τον σημαντικότερο Αμερικανός Ακαδημαϊκός φιλόσοφο κατά τη δεκαετία 1930 – 1940. Ιδρυτής του εννοιολογικού πραγματισμού, με σημαντική συνεισφορά στη λογική, επιστημολογία και ηθική απεβίωσε στις 3 Φεβρουαρίου 1964. https://plato.stanford.edu/entries/lewis-ci/ [4]Γεννημένος στις 22 Φεβρουαρίου 1903, ο Frank Plumpton Ramsey ήταν Βρετανός φιλόσοφος, μαθηματικός και οικονομολόγος με σημαντική συμβολή και στους τρεις κλάδους. Πέθανε στις 19 Ιανουαρίου 1930 σε ηλικία 26 χρονών. https://plato.stanford.edu/entries/ramsey/ [5]Γερμανός φιλόσοφος και επιστημολόγος. Γεννημένος στις 22 Απριλίου 1724 θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους φιλοσόφους και στοχαστές όλων των εποχών. Πέθανε στις 12 Φεβρουαρίου 1804. https://plato.stanford.edu/entries/kant/ [6]Ο Ludwig Wittgenstein ήταν Αυστριακός φιλόσοφος, ο οποίος έπαιξε κεντρικό, ίσως και αμφιλεγόμενο, ρόλο στο πεδίο της Αναλυτικής φιλοσοφίας του 20ου αιώνα. Γεννήθηκε στις 26 Απριλίου 1889 και πέθανε στις 29 Απριλίου 1951. https://plato.stanford.edu/entries/wittgenstein/ [7] R. Wolheim, J. Hopkins, Philosophical essays on Freud, Cambridge: Cambridge, University Press, 1982, σελ. 290-291. [8] Στο ίδιο, σελ. 293. [9]Στο ίδιο, σελ. 296. [10] Στο ίδιο, σελ. 297. [11] Στο ίδιο, σελ. 298. [12] J. Lear, Freud, Routledge, 2005, σελ. 24 [13]He is walking along a road on which he knows his lady-friend will later be traveling in a carriage. He removes a stone from the road so that the carriage will not be damaged. A bit later he feels compelled to go back to replace the stone in the road. Στο ίδιο. [14] Στο ίδιο. [15] Στο ίδιο, σελ 25- 26. [16] Στο ίδιο, σελ. 26. [17] Στο ίδιο, σελ. 26-27. [18] J. Lear, Freud, Routledge, 2005, σελ. 26. [19] Στο ίδιο, σελ. 28. [20] Mr S was walking through a park when he kicked his foot against a branch lying on the ground. He picked it up and threw it in the hedge. ‘On the way home he was suddenly seized with uneasiness that the branch in its new position might perhaps be projecting a little from the hedge and might cause an injury to someone passing by the same place after him. He was obliged to jump off his tram, hurry back to the park, find the place again, and put the branch back in its former position – although anyone else but the patient would have seen that, on the contrary, it was bound to be more dangerous to passers-by in the original position than where he had put it in the hedge.’ Στο ίδιο, σελ.29. [21] Στο ίδιο, σελ. 29-30. [22] R. Wolheim, J. Hopkins, Philosophical essays on Freud, Cambridge: Campridge University Press, 1982, σελ. 294. [23] Στο ίδιο. [24] J. Lear, Freud, Routledge, 2005, σελ. 29-30. [25] Στο ίδιο, 2005, σελ. 30. [26] https://plato.stanford.edu/entries/davidson/
Δήμητρα Κορομηλά
Comments